Geçtiğimiz yasama döneminde yasayı çıkaranlar da dahil iktidardaki siyasal partilerin Kamu İhale Kanununa sıcak bakmadıkları açık bir gerçektir. İktidarlar, kamu inşaatlarını, mal ve hizmet alımlarını, her türlü yolsuzluk suçlamalarına açık eski düzende hiç olmazsa bir süre daha sürdürmeyi tercih etmektedirler. Oysa, tartışma konusu yapılan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu; "saydamlık", "eşit muamele", "güvenirlik", "kamuoyu denetimi" gibi yasa metninde de yer alan temel ilkeleriyle, kamu alımlarında çağdaş bir düzeyin güvencesi olabilecek niteliktedir. Yasanın, bizce de değiştirilmesi gereken hükümleri vardır. Ancak bu değişikliklerin uygulama süreci içinde daha ayrıntılı çalışmalarla yapılması çok daha yararlı olacaktır.

KURUMUN ÖZERKLİĞİ VE MALİ OLANAKLARI KISITLANIYOR

Başlangıçta yasanın yürürlüğe girmesini ertelemek isteyen yeni iktidar, bu kez yasa ile getirilmiş olan sistemin önemli bir unsurunu, Kamu İhale Kurumunun kısmen de olsa sahip olduğu özerklik ve mali olanakları kısıtlama yoluna gitmektedir. Yasaya ilişkin yönetmelik vb. mevzuatın çıkarılması yetkisinin Kamu İhale Kurumundan alınarak Bakanlar Kuruluna verilmesi, Kurumun özerkliğini geniş ölçüde ortadan kaldıracak bir değişikliktir. Siyasal etkilenmelerden uzak tutulmak istenilen bir süreçte, siyasal iktidarlar yeniden belirleyici olmaktadır.

Öte yandan tasarıda, yasanın kendi mantığı içinde ayrıntılarda yapılan bazı zorunlu düzeltmelerin dışında, kamu alımlarının belirli bir bölümü sistem dışı bırakılmak istenmektedir. Ayrıca, şimdilik sadece 2003 yılı için olsa da, ihale açılması için ödenek ayrılması zorunluluğunu getiren yasa hükmü askıya alınarak, ödeneksizlikten uzun yıllar bitirilemeyen binlerce proje doğuran bir uygulama sürdürülmeğe çalışılmaktadır.

Kamu İhale Kanunu hakkında sadece bu değişiklik tasarısı ile sınırlı bir değerlendirme, konunun açıklık kazanması için yeterli olmayacaktır. Kanunun ve bu kanunla ilgili yönetmelik vb. ikincil mevzuatın hazırlanış süreci içinde iktidarların, ilgili bakanlıkların ve Kamu İhale Kurumunun tutum ve yaklaşımlarına bakmakta yarar vardır.

İKTİDARLAR YASAYI "KERHEN" KABULLENDİLER

İktidarlar, 4734 sayılı Kamu İhale Yasasını, kamuoyunda eski ihale düzenine karşı yoğunlaşan tepkiler ile Dünya Bankası ve Avrupa Birliğinden geldiği söylenen baskılar sonucu, bir anlamda "kerhen" kabullenmişlerdir. Yasa ile getirilen yeni ihale sistemi, iktidarlar tarafından yeterince benimsenmemiş, Kamu İhale Kurumunun kuruluşu ve işlerlik kazanması gecikmiş, ilgili bakanlıklardan kurumun çalışmalarına katkı sağlanamamıştır.

Diğer taraftan, bu yıl başına kadar kısıtlı bir süre içinde gerekli mevzuatı çıkarma zorunluluğu olan Kamu İhale Kurumu da, bir kamu kurumu görev ve sorumluluğu ile ilgili taraflar arasında sağlaması gereken ortak çalışma ortamını oluşturmakta başarılı olamamıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarının dışında, belirli çevrelerin özellikle ikincil mevzuatın hazırlanışında etkili oldukları görülebilmektedir. TMMOB ve Odaların, bu arada Mimarlar Odasının, Kuruma ilettiği görüş ve öneriler ne yazık ki genellikle dikkate alınmamıştır.

DİYALOG VE ORTAK ÇALIŞMA ORTAMI BUGÜN DE YOK

İlgili bakanlıklar, Kamu İhale Kurumu, diğer ilgili kamu kurum ve kuruluşları ve ilgili diğer taraflar arasında Kamu İhale Kurumu bünyesinde oluşturulması gereken diyalog ve ortak çalışma ortamı, ne yazık ki bugün de sağlanamamıştır. Son değişiklik tasarısının, Kamu İhale Kurumu ve ilgili diğer taraflar dışlanarak hazırlanması da böylesine gerekli bir diyalogun eksikliğini göstermektedir. Özellikle Bakanlar Kurulu ve öncelikli olarak konuyla ilgili bakanlıklar, örneğin Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Kamu İhale Kurumu arasında ortak görüş oluşturulmasını engelleyecek bir karşıtlığın olmaması gerekir. Devletin organları arasında böylesine bir diyalog kopukluğu düşünülemez.

YASA VE YÖNETMELİKLERDE DEĞİŞİKLİKLER GEREKİYOR

Yasada ve Kamu İhale Kurumunca çıkarılan yönetmeliklerde gerçekten değiştirilmesi gereken hususlar bulunmaktadır. Örneğin, yönetmeliklerde yasa hükümlerini de aşan bir tutumla yabancı girişimciler ve büyük sermaye lehine düzenlemeler getirilmiştir. Küçük ve orta ölçekli yüklenicileri dışlayan bu hükümlerin, farklı büyüklükteki ihale konusu işlerin gerektirdiği farklı asgari koşullar dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi gerekir.

Bu arada yönetmeliklerde mimarlık ve mühendislik hizmetleriyle birlikte bütün teknik hizmet alımlarının "Danışmanlık Hizmetleri" kapsamına sokulması, yasa hükümlerini aşan ve mutlaka değiştirilmesi gereken bir diğer düzenlemedir.

Mimarlar Odası, Kamu İhale Yasasında yukarıda belirtilen türden aykırılıkların giderilmesi için girişimlerini sürdürmekte ve gerekirse yargı yoluna başvurmakta kararlıdır. Ancak bu türlü olumsuzların uygulama süreci içinde daha açık bir şekilde görülerek düzeltilmesi ihtiyacı duyulacağı görüşünü de korumaktadır.

DEĞİŞİKLİK ACELEYE GETİRİLMEMELİ, DİYALOG SAĞLANMALIDIR İktidarın, İhale Kanununda aceleye getirilmiş, parçacı ve yerleştirilmek istenen sistemin temel ilkelerini zedeleyen değişikliklerden kaçınmasını diliyoruz. İktidar ve Kamu İhale Kurumunun, yasanın özünü oluşturan ilkelerle uyumlu, yani "saydamlık", "eşit muamele", "kamuoyu denetimi" gibi esasları gerçekten dikkate alan, süreklilik kazandırılmış bir diyalog ve ortak çalışma sürecini oluşturmasını bekliyoruz. Böyle bir süreç içinde Mimarlar Odası, TMMOB ve diğer Odalarla birlikte katkıda bulunmaya hazırdır.

TASARI GERİ ÇEKİLEREK GELİŞTİRİLMELİDİR

Bakanlar Kurulunca hazırlanarak TBMM'ne sevkedilen "Kamu İhale Kanunu ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı"nın, yukarıda belirtilen görüşler doğrultusunda geliştirilerek yeniden TBMM'ne getirilmek üzere geri çekilmesini öneririz. Tasarının bu haliyle TBMM'de görüşülmesi durumunda;

• Kamu İhale Kurumunun özerkliğini ve maddi olanaklarını kısıtlayan, ikincil düzenleme yapma yetkisini kurumdan alan,
• Geçici bir süre için de olsa, ödenek olmaksızın ihale çıkarma olanağı veren,
• Kanunun uygulama kapsamını daraltan, kamu kuruluşlarına herhangi bir maliyet sınırlaması olmaksızın belirli mal ve hizmet alımlarını kanun kapsamı dışında yapma olanağı getiren,
• Hısımlık nedeniyle konulan yasaklama sınırını daraltan,

değişiklik hükümlerinin tasarıdan çıkarılmasını önermekteyiz.